Στη Λέσβο, κάποια πανηγύρια γίνονται πρωτοσέλιδα όχι για τη μουσική και τον χορό, αλλά για κάτι πολύ σκοτεινό που κρύβεται πίσω από τη λέξη «παράδοση». Πρόκειται για τη δημόσια σφαγή ταύρων και τους αγώνες με άλογα. Το έθιμο, που κρατάει αιώνες, προκαλεί σήμερα μια ολοένα και πιο έντονη συζήτηση γύρω από την κακοποίηση ζώων, την ασφάλεια του κοινού και τη στάση της κοινωνίας.
Δεν είναι τυχαίο πως κάθε χρόνο, όλο και περισσότερες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες έρχονται στην επιφάνεια. Φιλοζωικές οργανώσεις, άνθρωποι με πολιτικά αξιώματα, ευαισθητοποιημένοι πολίτες, επικρίνουν το συγκεκριμένο έθιμο και ζητούν επιτακτικά να σταματήσει.Τί αφορά όμως στην πραγματικότητα αυτό το έθιμο, τί προεκτάσεις έχει για την ασφάλεια, τη δημόσια υγεία και την ευζωία των ζώων και τη δείχνει για τη κοινωνία μας;
Στην Αγία Παρασκευή Λέσβου, στο πανηγύρι του Αγίου Χαραλάμπους, μπορεί κάποιος να γίνει μάρτυρας μίας θυσίας. Της περιφοράς και θανάτωσης ενός ταύρου, με την ανοχή της Πολιτείας και την ευλογία της Εκκλησίας. Η παράδοση το συνδέει με έναν θρύλο του 19ου αιώνα, όπου ο άγιος «έσωσε» έναν ζευγά και το ζώο του από Τούρκο επιδρομέα. Σήμερα λοιπόν αναπαράγεται ένα τετραήμερο δρώμενο, συμπεριλαμβανομένων και κάποιον ιππικών αγώνων, που κανονικοποιεί τη βία σε όλες τις μορφές της.
Τρία είναι τα σημεία που οφείλουμε να εστιάσουμε ως σκεπτόμενοι άνθρωποι.
Η κακοποίηση
Η πιο προφανής και άμεσα ορατή διάσταση είναι η κακοποίηση και εκμετάλλευση των ζώων. Στο συγκεκριμένο πανηγύρι αλλά και σε άλλα χωριά της Λέσβου, οι ταύροι μεταφέρονται, περιφέρονται, στολίζονται και ύστερα σφάζονται προς τέρψη του πλήθους. Η πρακτική συνδέεται με το φαγητό «κισκέκι» που διανέμεται στο κοινό, με το ζώο να θυσιάζεται ως «τάμα». Πρόκειται για ένα δημόσιο θέαμα βασισμένο στον θάνατο ενός ζώου.
Στους λεγόμενους «ιππικούς αγώνες» τα ζώα εκτίθενται σε εξαντλητικές συνθήκες, συχνά χωρίς επαρκή μέτρα ασφαλείας, με βίαιη χρήση χαλινών και σπιρουνιών, με κόσμο να ζητωκραυγάζει και το αλκοόλ να ρέει. Τα ατυχήματα είναι συχνά, με τραυματισμούς ζώων και αναβατών.
Πέρα από τη φιλοζωική διάσταση, ακόμα και η κοινή λογική αναδεικνύει ότι εδώ δεν μιλάμε για «παράδοση» αλλά για αναπαραγωγή βίας και θανάτου εις βάρος ανυπεράσπιστων ζώων.
Η ασφάλεια
Λιγότερο συζητημένη, αλλά εξίσου σοβαρή, είναι η διάσταση της δημόσιας ασφάλειας. Η περιφορά και στο τέλος η σφαγή μεγάλου ζώου (ακόμα και αν αυτή λαμβάνει χώρα σε ελεγχόμενο περιβάλλον) σε χώρο με πλήθος θεατών, πολλές φορές με παιδιά παρόντα, εγκυμονεί κινδύνους. Ένα ζώο υπό στρες μπορεί να αντιδράσει βίαια. Έχουν αναφερθεί στο παρελθόν πολλές φορές περιστατικά πανικού ή τραυματισμών. Το ίδιο ισχύει και για τους ιππικούς αγώνες, όπου ατυχήματα συμβαίνουν μπροστά σε κόσμο ελλείψει μέτρων ασφαλείας.
Επιπλέον η έκθεση παιδιών και νέων στον εξαναγκασμό ζώων σε περιφορές και στολισμούς γνωρίζοντας πού τελικά θα καταλήξουν, αλλά και σε αγώνες, κανονικοποιεί τη βία και καλλιεργεί την αδιαφορία απέναντι στην κακοποίηση. Οι εικόνες αυτές - ακόμα κι αν δεν έχουν αίμα σε πρώτο πλάνο - μπορούν να προκαλέσουν τραυματική εμπειρία, χωρίς να έχει σημασία αν εντάσσονται στο πλαίσιο «εθίμου».
Τέλος υπάρχει και μία υγειονομική διάσταση και αφορά τη σφαγή. Αν και αυτή τα τελευταία χρόνια και ύστερα από έντονες πιέσεις, γίνεται εντός σφαγείου, το κρέας διανέμεται μαζικά, χρειάζεται αυστηρούς ελέγχους και επίσημη κτηνιατρική εποπτεία. Πρέπει να υπάρχουν αυστηροί κανόνες υγιεινής διότι σε κάθε άλλη περίπτωση αυξάνεται ο κίνδυνος μολύνσεων με σοβαρές συνέπειες για τη δημόσια υγεία.
Με λίγα λόγια, δεν πρόκειται μόνο για ζήτημα φιλοζωικό αλλά και για ζήτημα ασφάλειας.
Η αποδοχή
Υπάρχει όμως και μία τρίτη, και ίσως αρκετά προβληματική, διάσταση και αφορά την αντίληψή μας. Γιατί υπάρχει αυτή η κοινωνική αποδοχή; Γιατί συμμετέχει ο κόσμος; Ένας βασικός λόγος είναι πως ο κόσμος, όπως και οι κάτοικοι και επισκέπτες της Λέσβου, βλέπουν τα πανηγύρια αυτά ως στοιχείο της πολιτιστικής τους ταυτότητας. Η συμμετοχή τους δεν είναι «έγκριση της βίας». Παράλληλα τα πανηγύρια είναι χώρος συνάντησης και γιορτής. Ο κόσμος συμμετέχει μοιραζόμενος μία συλλογική ταυτότητα και όχι για τη σφαγή.
Τι συμβαίνει όμως όταν τα χαρακτηριστικά ενός πανηγυριού είναι αυτά που αναφέραμε παραπάνω; Όταν δηλαδή υπάρχει μία σύγκρουση των παραδόσεων με την ηθική, την κοινή λογική και τα δικαιώματα των ζώων;
Εκεί γεννιέται το πραγματικό ερώτημα! Μπορούμε σήμερα να βαφτίζουμε «παράδοση» μια τελετουργία που στηρίζεται στον βασανισμό και τη θανάτωση ζώων; Μπορεί μια γιορτή να είναι συνώνυμη με τον πόνο; Η διατήρηση τέτοιων πρακτικών στις μέρες μας, δεν είναι πολιτισμός. Είναι εμμονή με ένα παρελθόν που θα έπρεπε να έχουμε ξεπεράσει. Κι αν θέλουμε οι γιορτές να αποτελούν πράγματι έκφραση κοινότητας και χαράς, τότε δεν μπορεί να έχουν για θεμέλιο το αίμα… και ναι, μπορεί να παρατηρείται κάποιες φορές κοινωνικός διχασμός, αλλά υπάρχει ένα σημείο στο οποίο οι παραδόσεις οφείλουν να υποχωρούν. Εκεί που αρχίζει η κακοποίηση και τελειώνει ο σεβασμός στη ζωή.