Στην Ελλάδα, τα χταπόδια είναι κάτι παραπάνω από ένα παραδοσιακό πιάτο. Είναι σύμβολο καλοκαιριού, τουρισμού και «αυθεντικότητας» της ελληνικής κουζίνας. Πίσω όμως από την εικόνα του «κρεμασμένου» πλοκαμιού στα ταβερνάκια της παραλίας, κρύβεται μία πολύ άσχημη αλήθεια. Βασανίζουμε ένα από τα εξυπνότερα πλάσματα του πλανήτη μας χωρίς καμία απολύτως αναστολή. Τα χταπόδια είναι ζώα με περίπλοκη νοημοσύνη, συναισθήματα και συμπεριφορές που θυμίζουν θηλαστικά. Μαθαίνουν, θυμούνται, αναγνωρίζουν πρόσωπα, λύνουν προβλήματα. Με τρεις καρδιές, μπλε αίμα και ένα αποκεντρωμένο νευρικό σύστημα που επιτρέπει σε κάθε πλοκάμι να «σκέφτεται» ανεξάρτητα, είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα εξελικτικής ευφυΐας στον ωκεανό.
Τα θηλυκά χταπόδια είναι από τους πιο εντυπωσιακούς και αφοσιωμένους γονείς του ζωικού βασιλείου με τη συμπεριφορά τους να χαρακτηρίζεται ως συγκλονιστικά αλτρουιστική. Τα περισσότερα είδη χταποδιών αναπαράγονται μία μόνο φορά στη ζωή τους και μετά την εναπόθεση των αυγών, η μητέρα σταματά να τρέφεται και αφιερώνεται αποκλειστικά στην προστασία και οξυγόνωσή τους. Τα φροντίζει ασταμάτητα για εβδομάδες έως και μήνες, καθαρίζοντας και αερίζοντάς τα με τα πλοκάμια της. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, δεν τα εγκαταλείπει ποτέ και δεν τρέφεται καθόλου. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, καταναλώνει τμήματα του ίδιου της του σώματος για να επιβιώσει όσο τα φροντίζει. Μόλις εκκολαφθούν τα αυγά, η μητέρα πεθαίνει, εξαντλημένη από την πολύμηνη αφοσίωση. Η συμπεριφορά της είναι ένα από τα πιο συγκλονιστικά παραδείγματα γονικής αυτοθυσίας στον φυσικό κόσμο.
Η επιστήμη είναι σαφής πως τα χταπόδια αισθάνονται πόνο, στρες και φόβο. Μάλιστα το Ηνωμένο Βασίλειο, ήδη από το 2021, τα αναγνώρισε νομικά ως «αισθανόμενα όντα». Στην Ελλάδα όμως, η εικόνα του χτυπήματος του ζώου στα βράχια για παράδειγμα, είναι μια πράξη που πολλοί δικαιολογούν ως «απαραίτητη για τη γεύση». Η βαρβαρότητά της είναι ανεπανάληπτη, κι όμως, την αποδεχόμαστε επειδή αρνούμαστε να αναγνωρίσουμε πως το χταπόδι πονά. Η κακοποίησή τους δεν εμπίπτει σε κανένα νομικό πλαίσιο, είναι απλώς «παραδοσιακή πρακτική».
Μία νέα βιομηχανία βασανισμού στα σπάργανα
Η επικείμενη έναρξη βιομηχανικής εκτροφής χταποδιών, είναι μία ανησυχητική εξέλιξη με τεράστιες ηθικές, περιβαλλοντικές και επιστημονικές προεκτάσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, τη στιγμή που εξετάζει αν θα επιτρέψει ή όχι την εκτροφή χταποδιών, βρίσκεται μπροστά σε μια κρίσιμη καμπή. Θα επιλέξει να ανοίξει τον δρόμο σε μια νέα βιομηχανία κακοποίησης ή θα θέσει φραγμό σε μια ακόμη πράξη βαρβαρότητας εις βάρος ευφυών, συναισθανόμενων όντων;
Σε αντίθεση με άλλα ζώα που έχουν υποβληθεί σε εξημέρωση, τα χταπόδια δεν έχουν καμία απολύτως ιστορία εξημέρωσης, και ως μοναχικά ζώα δεν ανέχονται τον συνωστισμό. Σε συνθήκες περιορισμού, επιτίθενται το ένα στο άλλο, αυτοτραυματίζονται, ενώ παρατηρούνται ακόμα και φαινόμενα αυτοκανιβαλισμού, μια από τις πιο τραγικές ενδείξεις ψυχολογικής κατάρρευσης σε αιχμαλωσία.
Επίσης, δεν υπάρχει τεκμηριωμένη ή εγκεκριμένη μέθοδος «ανώδυνης θανάτωσης» για τα χταπόδια. Ο τρόπος που θανατώνονται ποικίλλει από πνιγμό σε πάγο μέχρι σφαγή χωρίς αναισθησία. Αυτές οι πρακτικές συνιστούν βασανισμό με κάθε έννοια του όρου. Ακόμα και αν αναπτυχθεί κάποια νέα «τεχνική», η ανυπαρξία μηχανισμών προστασίας για θαλάσσια ασπόνδυλα τα καθιστά πλήρως απροστάτευτα ενώπιον οποιασδήποτε εκτροφικής αυθαιρεσίας.
Η εκτροφή χταποδιών δεν είναι μόνο ηθικά απαράδεκτη, είναι και περιβαλλοντικά μη βιώσιμη. Στον φυσικό του ρόλο, το χταπόδι αποτελεί βασικό ρυθμιστή των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Ελέγχει πληθυσμούς όπως καβούρια, ψάρια και μαλάκια. Για να τραφεί όμως στην αιχμαλωσία, απαιτούνται ποσότητες ψαριών πολύ μεγαλύτερες από το τελικό του βάρος. Στην ουσία δηλαδή, αφαιρούμε τροφή από άλλα θαλάσσια είδη για να καλλιεργήσουμε ένα «προϊόν».
Χωρίς πλαίσιο, η ευθύνη μας είναι μεγαλύτερη
Η απουσία συγκεκριμένου νομικού πλαισίου για την ευζωία των θαλάσσιων ασπόνδυλων είναι ένα σοβαρό θεσμικό κενό. Δεν υφίστανται εγκεκριμένες προδιαγραφές για την ανώδυνη θανάτωση κεφαλόποδων, ούτε ελεγκτικοί μηχανισμοί για τη διασφάλιση της ευζωίας τους. Η πολιτεία αποφεύγει να ρυθμίσει ένα πεδίο που παραμένει νομικά αχαρτογράφητο και αυτή η αδράνεια εκλαμβάνεται ως αποδοχή.